ile.liter.pl

Kiedy przychodzi do oceny objętości jakiejkolwiek poważnej pracy pisemnej – czy będzie to książka, artykuł prasowy, czy praca naukowa – najważniejszym wymiarem jest „strona”. Nie należy jej jednak utożsamiać z zadrukowaną kartką papieru. Dla materiałów tworzonych po polsku przyjmuje się pojęcie „strony znormalizowanej” – czasem nazywanej po prostu „stroną maszynopisu” – i jest to 1800 znaków w układzie: 30 wierszy, 60 znaków [[https://ile.liter.pl/]] w wierszu. W taki sposób mierzone są teksty dziennikarskie – ale także książki. To ogromnie ważne, zwłaszcza teraz, kiedy paroma kliknięciami można przeformatować każdy pisany materiał, powiększając lub zmniejszając czcionkę lub interlinię. Także zmiana kroju i odmiany czcionki zmienia wielkość powierzchni, jaką dany tekst zajmie na kartce lub monitorze. Dlatego znajomość podstawowych pojęć typograficznych może być pożyteczna nawet dla ludzi niemających nic wspólnego z rzemiosłem drukarskim.

Czcionka i font

Czcionka to, wbrew pozorom, pojęcie wieloznaczne – choć odnoszące się do tego samego efektu końcowego, jakim jest kształt litery lub cyfry na papierze. Przez wiele lat chodziło po prostu o fizyczny przedmiot, ale odkąd offset, druk cyfrowy i sitodruk wyparły tradycyjne wypukłe techniki druku i metalowe czcionki odeszły do muzeum – pod pojęciem „czcionki” rozumiemy całkowity wygląd znaków użytych w dany tekście; lub tylko ich krój. Te ostatnie cechy odnoszą się raczej do „fontu” – czyli komputerowego odpowiednika czcionek, niemającego fizycznej formy. To znaki – litery, cyfry, kropki, przecinki, pytajniki, wykrzykniki etc. – zaprojektowane w formie wektorów lub bitmapy, zapisane w postaci elektronicznej, zazwyczaj w jednym pliku. Dla uproszczenia wiele firm rezygnuje z rozróżnienia na „czcionkę” i „font”: np. w polskojęzycznych wersjach pakietów aplikacji biurowych takich jak MS Office czy LibreOffice, angielski „font” jest tłumaczony po prostu jako „czcionka”.

Czcionka zecerska

Wracając jednak do korzeni: czcionka to fizyczny przedmiot, dziś już w zasadzie nieistniejący – metalowy prostopadłościan odlany ze stopu drukarskiego, czyli stopu ołowiu z cyną i antymonem. To element składu zecerskiego, którego zadaniem było odbicie pojedynczego znaku drukarskiego. Dla uzyskania tekstu mającego długość znormalizowanej strony konieczne było użycie 1800 takich znaków: każda litera, cyfra, znak przestankowy i spacja miały własną czcionkę. Główną część czcionki stanowił „słupek”, na którego czołowej powierzchni znajdowała się wystająca „główka” o kształcie danej litery w lustrzanym odbiciu. Na szczycie „główki” było „oczko” – czyli ta część, która wchodziła w kontakt z papierem, odbijając znaki pisarskie w trakcie drukowania. Na obrysie „główki” był opisany prostokąt większy od niej – ten dystans między krawędzią odbijanej litery i krawędzią czcionki nazywany był „odsadkami”. „Odsadki” umożliwiały składanie samego tekstu bez justunku – czyli dodatkowych „ślepych” czcionek, pozbawionych znaków drukarskich, służących jedynie do oddzielenia pojedynczych liter. Dzięki „odsadkom” zachowany był minimalny potrzebny odstęp: w poziomie, czyli między znakami w wierszu oraz w pionie czyli między wierszami.

Czcionka – wygląd tekstu

Czcionka metalowa to jednak historia: dziś gazety, książki, ulotki i wszelkiego rodzaju papierowe materiały drukowane są bez pieczołowitego składania maleńkich metalowy słupków. Stąd najpopularniejsze dziś rozumienie słowa „czcionka” – to komplet znaków, z których można złożyć jednorodny fragment tekstu. Jednorodny – co oznacza, że zarówno stopień, jak i krój i odmiana będą takie same. Znaki w dwu różnych stopniach pisma, znaki normalne i pogrubione, czy Arial oraz Times New Roman – to znaki z dwu różnych czcionek. Mówiąc w skrócie – jedna czcionka to komplet znaków o tych samych trzech zasadniczych parametrach: kroju, stopniu i odmianie pisma.

Stopień liczony w punktach

Stopień pisma to – mówiąc po ludzku – jego wielkość (https://typografia.info/podstawy). Liczymy ją w punktach typograficznych, które mają, w zależności od systemu typograficznego, od 0,3514 do 0,3759 mm. Ten dziwaczny na pierwszy rzut oka system opracował francuski rytownik, giser, drukarz oraz właściciel odlewni czcionek, Pierre Simon Fournier w 1737 r. Stworzył on pojęcie „punktu” na podstawie obowiązującej wówczas w jego kraju miary długości: stopy francuskiej, dzielonej na 12 cali, które z kolei dzieliły się na 12 linii, zaś linie – na 12 punktów. Cztery dekady później system uległ pewnej modyfikacji w związku za zastąpieniem stopy francuskiej stopą paryską – i w tej wersji, pochodzącej z 1775 r., jest stosowany do dziś. Stopnie czcionek mają swoje własne nazwy – począwszy od „nonplusultra”, które oznacza mikroskopijną czcionkę dwupunktową, poprzez eleganckie drobne czcionki zwane „brylantem”, „diamentem” i „perlem”, aż „kwadratu” liczącego 48 punktów. Te nazwy własne powstały z potrzeby praktycznej – w tradycyjnej drukarni drukarze mieli do dyspozycji czcionki tylko w tych wielkościach, więc nadawali im „imiona” dla jaśniejszej komunikacji z kolegami. Spośród tych imion, jedno przedostało się do szerszego użycia i jest to „petit”: czcionka ośmiopunktowa. W języku potocznym „petitem” oznacza tyle co „drobnym drukiem”.

Odmiana

Odmiana pisma to jego cechy, które najczęściej zmieniamy kombinacją liter Ctrl+B lub też Ctrl+I – czyli pogrubienie i kursywa. Jednak takich cech jest znacznie więcej. Według Polskiej Normy (PN-73/P-55009) odmiana pisma zależna jest od grubości kresek, pochylenia znaków oraz ich szerokości. Przeważnie jednak przy formatowaniu tekstu posługujemy się pojęciami angielskimi:. Dwa najpopularniejsze to „Bold” czyli wyłuszczenie liter i „Italic” – czyli kursywa, font pochylony w prawo. Jest też jednak sporo innych – na przykład „Light” czyli litery lekkie, cieńsze od kroju podstawowego oraz „Heavy” – czyli zapis ciężki, masywniejszy od Bolda. Warto przy tym pamiętać, że odmiana pisma ma wpływ na powierzchnię, którą dany fragment zajmuje na kartce, liczby wierszy, w których tekst się zmieści. Bold zajmuje więcej miejsca od kroju podstawowego, podczas gdy Italic odrobinę zmniejsza powierzchnię tekstu. Żeby nie ulec pozorom, warto zawsze znać liczbę znajdujących się w tekście liter i innych znaków. Tworząc nowy krój pisma, graficy przeważnie opracowują go w co najmniej kilku podstawowych odmianach – i wtedy mamy do czynienia z „rodziną” lub „garniturem” fontów. Zdarzają się jednak także fonty „sieroty” – istniejące tylko w jednej odmianie.

Krój: szeryf na dukcie

Krój pisma, dawniej zwany „karakterem” to najciekawszy i najbardziej twórczy z parametrów pisma. Różnice między krojami ujawniają się w stylu, rytmie, proporcji, dukcie, układzie lub kształcie szeryfów, czy właściwościach optycznych – takich jak czytelność. Szczególnie interesującym elementem, wpływającym na krój pisma jest „dukt”: charakterystyczny układ kresek tworzących litery, które w wierszu tekstu układają się w powtarzalną strukturę, odbieraną przez czytelnika na pierwszy rzut oka. Dukt może być „harmonijny” i „spokojny” lub „zaburzony”; „szeroki” lub „wąski”; czy „okrągły” lub „ostry”. Inną cechą charakterystyczną kroju pisma są zabawnie nazwane w języku polskim „szeryfy”. To niezbyt trafne spolszczenie angielskiego słowa „serif”, prawdopodobnie pochodzącego od duńskiego „schreef”, co oznacza po prostu kreskę, linię i nie ma nic wspólnego ze stróżem porządku na Dzikim Zachodzie. Szeryfy to nic innego, jak poprzeczne lub ukośne zakończenia głównych kresek poszczególnych liter. Szeryfy mogą mieć kształt klina – jak w najpopularniejszym kroju Times New Roman, a także belki (Rockwell), kreski (Bodoni), mogą też być „skryte”, czyli ograniczać się do nieznacznego poszerzenia na końcach znaków (Cooper Black). Zdarzają się także kroje, w których poszerzenia znajdują się na środkowej linii znaku – noszą one inną dziwaczną nazwę: „perhaepsów”.

Elementy i proporcje

Ale to nie koniec. Kroje pisma dzielimy także na jedno- i dwuelementowe. Jednoelementowe to takie, w którym litery i wszystkie pozostałe znaki są zbudowane z kresek tej samej grubości. W dwuelementowych różne elementy litery mają różną grubość, np. linie pionowe są narysowane grubszą kreską niż poziome, lub też szerokość kresek zmienia się płynnie. Istnieją również kroje proporcjonalne i stałe. W tych pierwszych czcionki odzwierciedlają naturalny kształt liter, więc „i” jest znacznie węższe od „u”, a „u” od „w”. Odległości pomiędzy środkami sąsiednich znaków są różne, a pomiędzy ich krawędziami – równe, co daje naturalny, spokojny wygląd. W kroju o stałej szerokości znaku, nazywanym też maszynowym, chodzi o to, żeby liczba liter i znaków w każdym wierszu była taka sama, a znaki w pionie układały się w kolumnach, co owocuje tekstem podobnym do krzyżówki. Łatwiej policzyć w nim znaki, choć wygląda dość nienaturalnie. Przykładem takiego kroju jest Courier.

Sztuka

Wybierając na co dzień spomiędzy niezliczonych krojów pisma, które oferuje nam każdy procesor tekstu, często nie zdajemy sobie sprawy z faktu, że mamy do czynienia z dziełem, które, jak każdy przejaw twórczości, podlega ochronie prawa autorskiego. Z zasady używanie dostępnych w procesorze krojów jest legalne, ponieważ zyskujemy to prawo wraz z licencją na oprogramowanie. Jednak sytuacja komplikuje się wyraźnie, kiedy chcemy sięgnąć po jakiś wielce oryginalny krój pisma, opracowany specjalnie na czyjeś zamówienie. Znakomitym przykładem takiej czcionki – tworzonej na zamówienie, reprezentującej najwyższy poziom graficznego artyzmu – jest krój stworzony dla muzeum Guggenheima w Nowym Jorku przez Jonathana Hoeflera z pracowni Hoefler & Frere-Jones. Grafik otrzymał zadanie stworzenia fontu, który odda charakter i specyfikę muzeum, będzie lekki, a zarazem przemysłowy. Jego liternictwo odzwierciedla charakter architektury budynku i klimat przestrzeni muzeum. Stanowi integralny element tej szacownej galerii.

[https://prawointernetu.eu/prawa-do-czcionek-czy-moge-dowolnie-z-nich-korzystac/]